Τα βάζω με τον εαυτό μου: 20 ταινίες με κλώνους, σωσίες και doppelgangers

Με αφορμή το “Enemy” και δύο επερχόμενα αφιερώματα στις Νύχτες Πρεμιέρας, εξετάζουμε την ανάγκη μας για ένα δεύτερο εαυτό, μέσα από 20 σημαντικές ταινίες.
Tο αστείο που μπορούσε να κάνει κάποιος ήταν εκεί και μας κοιτούσε. “Το αμερικάνικο σινεμά είναι τόσο ανέμπνευστο που ακόμα και τις ταινίες για σωσίες, δύο-δύο τις βγάζει.” Πρόσφατα βγήκαν στις αίθουσες δυο ταινίες που δε γινόταν να μη τις συγκρίνεις, το “The Double” του Ρίτσαρντ Αγιοάντε και το “Enemy” του Ντενί Βιλνέβ, και οι δύο για άντρες που μια μέρα ανακάλυπταν πως υπάρχει εκεί έξω ένας σωσίας τους που πιθανόν και να ζει καλύτερα τη ζωή τους.

Το μοτίβο δεν είναι τίποτα καινούριο, όμως ο έντονος τρόπος με τον οποίον επαναδιατυπώθηκε φέτος μας έβαλε σε σκέψεις. Σε ένα άρθρο στο Atlantic πάνω στο ίδιο θέμα , η Αλίσα Γουίλκινσον επιχειρηματολογεί πως αυτή η πρόσφατη εμμονή μπορεί να είναι συνέπεια της ιντερνετικής εποχής. Για το πώς είναι ευκολότερο από ποτέ -σχεδόν αυτόματο- το να δημιουργούμε μικρούς σωσίες του εαυτού μας μέσω της παρουσίας μας σε κάποιο social medium, όπου αναπτύσσουμε εκείνες τις πτυχές του εαυτού μας που επιθυμούμε. Ή και δημιουργούμε εκείνη που θα θέλαμε να (ή νιώθουμε πως) είμαστε. Και παράλληλα, κάποιοι από τους μεγαλύτερους ενεργούς κινηματογραφικούς δημιουργούς (Ντέιβιντ Φίντσερ, Κρίστοφερ Νόλαν, Τσάρλι Κάουφμαν) μοιάζουν να έχουν αφιερώσει όλη τους τη φιλμογραφία σε ματιές πάνω στους κρυφούς ή καταπιεσμένους μας σωσίες.

(Και πού να ασχοληθεί και κάποιος με την τρελή περίπτωση των δίδυμων αδερφών Μπράιαν, και τους 100 τίτλους τους στο τένις.)

Μοιάζει με ιδέα που θα επανέρχεται όλο και περισσότερο καθώς ζούμε την εποχή του διασπασμένου εαυτού, όμως σίγουρα δεν είναι και κάτι καινούριο. Σε όλη την ιστορία του σινεμά, ο σωσίας ήταν πάντα παρών, αποτελώντας αγνή πρώτη ύλη για διερεύνηση του ατόμου. Πριν από τους σημερινούς, εξάλλου, ήταν ο Ντέιβιντ Λιντς, και το Άλφρεντ Χίτσκοκ, και ο Αντρέι Ζουλάφσκι.

Έτσι, λίγο καιρό μετά την πρεμιέρα των “The Double” και “Enemy” (και όχι ότι χρειάζεται να διαλέγουμε πλευρές, αλλά εγώ ας πούμε δε θα είχα πρόβλημα να διαλέξω) και λίγο πριν τις Νύχτες Πρεμιέρας και τα αφιερώματα σε Όλτμαν και Ζουλάφσκι (όπου και οι δύο έχουν γυρίσει ταινίες που άπτονται αυτής της θεματικής), πιάνουμε αυτή την -ταιριαστά- διπλή αφορμή για να ανατρέξουμε στην ιστορία του σινεμά και να θυμηθούμε 20 από τις πιο σημαντικές ταινίες διπλών εαυτών.

The Prestige

O Νόλαν είναι ο κατεξοχήν σκηνοθέτης για αυτή τη λίστα, όπως έχουμε πει κατ’επανάληψη μιλώντας για το έργο του. Η ιδέα του σκοτεινού διπλού ακολουθεί τη φιλμογραφία του από την αρχή της (“The Following”) και φτάνει μέχρι τον τρόπο που θετει αντιμέτωπους τον Μπάτμαν και τον Τζόκερ στο “Dark Knight”. Όμως πουθενά δεν είναι ισχυρότερη η ενσάρκωσή της από ό,τι σε αυτό το φιλμικό τρικ πάνω στην τέχνη της εξαπάτησης (και του σινεμά), για δύο μάγους των οποίων η εμμονή με την επιτυχία ή/και την εξουδετέρωση του άλλου έχει ως αποτέλεσμα την αυτοκαταστροφή.

Vertigo

Η επισήμως πλέον ‘κορυφαία ταινία όλων των εποχών’ είναι και μια βαθύτατα προσωπική για τον Χίτσκοκ, όπου η μανία του ντετέκτιβ του Τζέιμς Στιούαρτ να μάθει την αλήθεια για τη γυναίκα που υποδύεται η Κιμ Νόβακ, κρύβει και κάτι από τις εμμονές του ίδιου του σκηνοθέτη.

Adaptation.

Ο Τσάρλι Κάουφμαν διασκευάζει για το σινεμά βιβλίο που δε διασκευάζεται, δημιουργεί μια ισχυρή, γλίτσικη περσόνα ‘επιτυχίας’ ως δίδυμο αδερφό του, εξερευνά τα πάντα (όπως συνηθίζει) μέσα από το δίπολο Τσάρλι-’Ντόναλντ’. Το σενάριο της ταινίας αποδίδεται και στα δύο αδέρφια Κάουφμαν, ένα εκ των οποίων δεν είναι υπαρκτό. Τοπ-5 ερμηνεία καριέρας για τον Νίκολας Κέιτζ.

Dead Ringers

Ο Τζέρεμι Άιρονς παίζει δύο αδέρφια γιατρούς που εκμεταλλεύονται το γεγονός πως κανείς δε μπορεί να ξεχωρίσει ποιος είναι ποιος. Φανταστική αρρώστια δια χειρός Κρόνενμπεργκ, όπου το πιο συναρπαστικό στοιχείο είναι το να βλέπεις πώς ο ένας αδερφός αρχίζει να παίρνει χαρακτηριστικά του άλλου (και τούμπαλιν) σε ένα φανταστικό σχόλιο πάνω στην ευαίσθητη εσωτερική ισορροπία του ατόμου.

Enemy

Το τρομερό με αυτή την ταινία (για την οποία έχουμε μιλήσει αναλυτικότερα) είναι ότι σε αφήνεις να σχηματίζεις θεωρίες μέχρι που συνειδητοποιείς πως δεν ενδιαφέρεται για τις θεωρίες σου. Το φινάλε είναι ό,τι πιο τρομακτικό έχω δει στο σινεμά εδώ και χρόνια. Γενικά λατρεύω τις ταινίες που αντί να σε αφήσουν να βγεις από τον κόσμο τους ειρηνικά και με τους δικούς σου όρους, σε κλωτσάνε με βία έξω από την αίθουσα, και αυτή ήταν σίγουρα μια τέτοια ταινία.

The Great Dictator

Το τέχνασμα του σωσία χρησιμοποιείται φαρσικά από τον Τσάπλιν (ο δικτάτορας και ο Εβραίος μπαρμπέρης είναι ίδιοι, απρόοπτα ακολουθούν) αλλά στο πέρασμά του στην ομιλούσα εποχή είχε πολλά περισσότερα να πει. Η κλασική ομιλία από το τέλος του φιλμ παραμένει μια από τις πιο ανατριχιαστικές στιγμές στην ιστορία του κινηματογράφου.

Mulholland Drive

Κι ο Λιντς είναι από εκείνους τους σκηνοθέτες που παίζουν διαρκώς με σωσίες και διπλές εκφράσεις της ίδιας ύπαρξης, από τη "Χαμένη Λεωφόρο" μέχρι το "Inland Empire". Ωστόσο ετούτη εδώ είναι η αγαπημένη μου από αυτές τις ταινίες και ταυτόχρονα η πιο μεστά ονειρική έκφραση αυτών των ιδεών, μέσα από την ιστορία μιας αποτυχημένης ηθοποιού που ονειρεύεται πως ζει μια άλλη ζωή, εκεί όπου η γυναίκα με την οποία έχει στην πραγματικότητα εμμονή, είναι ερωτευμένη μαζί της. Ή μπορεί και να μην είναι αυτή η ιστορία. Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ο αντικατοπτρισμός.

Images

"Το μοτίβο της πολλαπλών μορφών γυναικείας ψυχοσύνθεσης, των απρόσμενων εκδηλώσεών της και των πιο ανεξερεύνητων πτυχών της, μία προβληματική η οποία επιστρέφει συχνά στο έργο του Ρόμπερτ Ολτμαν," όπως λέει και το κείμενο καταλόγου των Νυχτών Πρεμιέρας, στο πλαίσιο των οποίων θα προβληθεί φέτος και αυτή η ταινία. "Ο Όλτμαν," λέει ο Κατάλογος, "μπλέκει ψυχολογία και μεταφυσική σε μια διαρκώς ρευστή καταβύθιση στις επικίνδυνες ψευδαισθήσεις και τα σκοτεινά οράματα σεξ και θανάτου μιας μοναχικής γυναίκας, όπου τα δυσδιάκριτα όρια ανάμεσα σε οτιδήποτε συμβαίνει αληθινά και σε ό,τι αποτελεί επέμβαση της φαντασίας συμβάλλουν στην κατασκευή ενός σαγηνευτικού κινηματογραφικού γρίφου." Όλτμαν σε μεγάλη οθόνη, τι έχουμε να ζήσουμε φέτος.

Fight Club

Η αγαπημένη μου ταινία, και καθοριστική για τη σινεφιλική γένεση μιας γενιάς θεατών, είναι η διαρκής πάλη του straight white male στην αυγή του 21ου αιώνα με το καταπιεσμένο σύνολο των αγριότερων ενστίκτων του. Είμαι ο διπλός εαυτός του Τζακ. Και πραγματικά δεν είμαι καλά.

The Double Life of Veronique

Η Βερόνικα ζει στην Πολωνία, η Βερονίκ στο Παρίσι, δεν έχουν συναντηθεί ποτέ όμως συνδέονται και η ζωή της μίας βρίσκει έκφραση (σα να επρόκειτο η ίδια για ένα τραγούδι σε επανεκτέλεση) μέσα από την άλλη. Μέγας Κισλόφσκι, με την Ιρέν Ζακόμπ σε διπλό ρόλο ζωής.

Moon

Από τα διασημότερα ντεμπούτα του σύγχρονου σινεμά, με τον Ντάνκαν Τζόουνς να στήνει ένα μοντέρνο riff πάνω στο "Solaris", στέλνοντας τον Σαμ Ρόκγουελ σε μια σόλο αποστολή στο διάστημα όπου θέλοντας και μη, έρχεται αντιμέτωπος με τον εαυτό του. #diplis #DIPLHS

Persona

Νοσοκόμα συνοδεύει μια ηθοποιό σε ένα νησί αφότου έχει σταματήσει να μιλάει και σύντομα διαπιστώνει πως οι προσωπικότητές τους αρχίζουν να συνενώνονται με μυστηριώδεις τρόπους. Ο Μπέργκμαν σε μια από τις κορυφαίες ταινίες του στήνει μια αφήγηση γεμάτη συμμετρίες και επικοινωνία με το θεατή καθώς εξερευνά με σιωπηλό τρόπο τις εσωτερικές αντιθέσεις και τις διόδους επαφής με το διαφορετικό.

Femme Fatale

Είμαι ο μόνος άνθρωπος στον πλανήτη που αγαπάει αυτό το παρεξηγημένο b-movie του Μπράιαν ντε Πάλμα; Ο ντε Πάλμα ως εμμονικός με τον Χίτσκοκ προφανώς έχει μεταφέρει πολλές θεματικές και στη δική του φιλμογραφία, οι σωσίες βρίσκονται παντού, μέχρι και στη μπλοκμπαστεριά που έκανε (το "Mission: Impossible", με τα κρυφά πρόσωπα και τις μάσκες, μετατρέπεται περισσότερο σε ταινία του ντε Πάλμα παρά σε μια πιστή μεταφορά της σειράς). Αυτή δεν είναι η καλύτερή του ταινία, όμως μέσα από ένα διασκεδαστικό παιχνίδι ανατροπών που έχει πλήρη επίγνωση του βήτα χαρακτήρα του, παραδίδει μια χαριτωμένη ματιά πάνω στη σύγχρονη femme fatale.

Possession

Δεν έχει πάρα πολύ νόημα να εξηγήσεις τι ακριβώς είναι και τι συμβαίνει σε αυτή την ταινία. Υστερία, πυρετός, εφιάλτες, σωσίες εδώ, σωσίες εκεί. Μεγάλη (με κάθε πιθανή ερμηνεία) στιγμή του Ζουλάφσκι, μια ταινία που περιμένω εναγωνίως να τη δω για πρώτη φορά στη ζωή μου στη μεγάλη οθόνη, στο πλαίσιο των Νυχτών Πρεμιέρας.

The Double

Χίπστερ "Brazil".

Seconds

Από τις αγαπημένες μου ταινίες των '60s, αυτός ο sci-fi εφιάλτης των Τζον Φρανκενχάιμερ εξετάζει τι γίνεται όταν ένας απογοητευμένος με τη ζωή του άντρας δέχεται να υποβληθεί σε μια επέμβαση που θα του αλλάξει την εμφάνιση και θα του επιτρέψει να αρχίσει μια νέα ζωή. Αντίστροφος σωσίας δηλαδή. Τελοσπάντων, μην πούμε περισσότερα, κάποια μέρα αξίζει ξεχωριστό αφιέρωμα αυτή η ταινία.

Primer

Όπως κι αυτή- μια από τις 5 αγαπημένες μου ταινίες των '00s και έναρξη καριέρας για τον θεό Σέιν Καράθ του "Upstream Color". Δυο συνεργάτες βρίσκουν κατά λάθος τρόπο να ταξιδεύουν στο χρόνο και το αποτέλεσμα είναι μια καθηλωτικά δυσανάγνωστη ματιά στην εμμονή και τα κενά που σχηματίζουν τους προβληματικούς του ήρωες.

The Parent Trap

Όχι αυτό με τη Λόχαν, το παλιό. Καλά, και αυτό με τη Λόχαν. Η ιδέα είναι: Δίδυμα κορίτσα μεγαλωμένα από διαφορετικές (και διαφορετικής τάξης) οικογένειες ανταλλάζουν θέσεις με σκοπό να επανενώσουν τους χωρισμένους γονείς τους. Ή αλλιώς, η ιδέα που κάθε σαπουνόπερα που σέβεται τον εαυτό της έπαιξε με κάποια παραλλαγή της.

Gemini

Η ζωή ενός επιτυχημένου γιατρού στο Τόκυο των αρχών του 20ου αιώνα καταστρέφεται όταν ένας άγνωστος που μοιάζει με αυτόν, δολοφονεί τους ανθρώπους του. Η ταινία κάνει και crossover με τις αμνησίες που λέγαμε χτες (η γυναίκα του δε θυμάται τίποτα για το παρελθόν της) και κάποια στιγμή όταν κάνουμε εδώ ένα αφιέρωμα σαν αυτό για τον λατρεμένο Σίνια Τσουκαμότο θα πούμε και ακόμα περισσότερα.

Face/Off

Νά'ναι καλά ο Τζον Γου, που μπορεί να ανάγει τα φιλοσοφικά ζητήματα της ύπαρξης σωσία σε high art δράση πακεταρισμένη με αριστοτεχνικά μανιακή ερμηνεία από τον Νίκολας Κέιτζ σε έναν ακόμα διπλό ρόλο (ο άνθρωπος είναι ό,τι καλύτερο). Από τις διασημότερες (και καλύτερες) περιπέτειες των '90s.